Piše: Edin Subašić

Vrlo često je u analizama transfera mudžahedina u srednju Bosnu postavljano pitanje – ako je već početkom 1993. godine, zbog tenzija između ARBiH i HVO-a bilo skoro nemoguće provući i humanitarne konvoje, kako su prošli mudžahedini?! Odgovor na ovo je ključ svega.

I nakon početka bošnjačko-hrvatskog sukoba, dakle od marta 1993. godine pa nadalje, mudžahedini su stizali iz Splita preko Kupreškog polja sve do Travnika bez problema (!?) Autobusima i kamionima, čak i sa naoružanjem i pod pratnjom pripadnika BRITBAT-a, vrlo često uz prisustvo britanskih SAS-ovaca, prenosi Al Jazeera Balkans.

Jedini logičan odgovor jeste – da je sve bilo planirano na višem, globalnom nivou svjetskih moćnika te da su pri tome Hrvatska i njene snage, a iz vlastitih interesa i ciljeva jednostavno propuštali te neprijateljske vojnike do područja pod kontrolom ARBiH.

Dakle, na terenu je ključna bila uloga BRITBAT-a. Štaviše, dio mudžahedina koji su tako stizali, kako je kasnije utvrđeno, bili su državljani Velike Britanije, a tokom boravka na bh. ratištu više puta su putovali u London i natrag u BiH preko zagrebačkog aerodroma. Podatak o tome pribavljen je prisluškivanjem veza El mudžahida.

Shodno svemu tome, evidentno je u svemu prepoznatljiv rukopis britanske politike, ali ne i jedine na ovom projektu. O tome je detaljno i upečatljivo pisao britanski autor Brendan Simms u svojoj knjizi Najsramniji trenutak, Britanija i uništavanje Bosne. Referirajući se na to ovdje je bitno ukratko podsjetiti na historijski, ali i aktuelni, manir i metod britanske (neo)kolonijalne strategije.

Britanska osvajanja arapskih prostora usko su povezana sa manipuliranjem vjerskim, plemenskim i političkim frakcijama u muslimanskih društvima istoka čije su teritorije i resursi bili meta britanskih interesa i osvajanja. Bosanski muslimani, koji su suniti, u vrijeme komunističke vladavine boreći se s režimom za bilo kakav prostor i oblik vjerskog djelovanja u ateističkoj državi, ustvari nisu imali među sobom razmirica na vjerskoj osnovi te tako i nije bilo materijala za stvaranje razdora.

Ta osnova morala se stvoriti izvana. A selefizam i vehabizam u historiji već su bili zabilježeni kao ideološki pravac, ali i kao metod razaranja društava i kohezije religijske zajednice. Dakle, vehabizam su promovirali i širenje podstakli Britanci u nastojanju da razbiju koheziju brojnijih arapskih muslimana, koje bi zatim uspijevali porobiti malim snagama, ekonomijom i politikom.

Vehabije su kao grupa (uvezeni ili proizvedeni) kreirani da djeluju kao unutrašnji neprijatelj koji destabilizira domaću muslimansku zajednicu i omogućava osvajaču da porobi razjedinjeno domicilno stanovništvo, a njihove elite upregne u vlastitu politiku i interese.

U slučaju BiH, ovaj princip prepoznajemo u podvaljivanju mudžahedina u ratu, a zatim u čitavom nizu procesa kojima se u miru stvaralo pogodno tlo za selefijsku ekspanziju i potiskivanje tradicionalnog islama i sistema vrijednosti. Dakle, štete od tih procesa po bosansko društvo vidljive su na svakom koraku, a vjerovatno su najozbiljnije one na političko-sigurnosnom planu.

Hipoteka zločina i džihada

Od neprijatelja BiH, odnosno agresora pa i od propagandne mašinerije nekih zapadnih medija, fabrikovan je stereotip o karakteru rata kao sukobu kršćanstva i agresivnog islama. Na terenu ponašanje agresora jeste bilo usmjereno na muslimansko stanovništvo i bogomolje, ali je pojava mudžahedina, njihov izgled i eksplicitna vjerska motivacija za rat (džihad) bila idealna argumentacija o sukobu islama i kršćanstva.

Time je u međunarodnoj javnosti načeta definicija o agresiji Srbije i Crne Gore na BiH što je bila suština sukoba. Također, veze ratnih i aktuelnih vlasti sa vehabizmom/selefizmom i danas su argumenti separatista u BiH za destrukciju države.

Tokom rata, povod za takvo karakteriziranje sukoba bio je i nikad objašnjeni proces islamizacije ARBiH, koji je intenzivnije započeo 1993. godine. Pretvaranje ARBiH u vojsku sa izrazitom muslimanskom većinom u komandnom kadru i vojničkom sastavu tako je postala osnova za propagandu o bosanskoj vojsci kao „ratnicima džihada“ što je otupljivalo uvriježeno mišljenje u međunarodnoj javnosti da se radi o agresiji SRJ na BiH. Teorije o džihadu i „građanskom ratu“ dobijale su sve više prostora.

U tom procesu, posebno u jedinicama izvan Sarajeva, odnosno tamo gdje su mudžahedini djelovali, upravo su oni bili glavni vinovnici stvaranja međunacionalnog zazora među borcima jedinica mješovitog sastava. Tokom 1993. godine vrlo često su izazivali incidente tako što su dolazili u jedinice ARBiH sa spiskovima tražeći po imenu borce hrvatske ili srpske nacionalnosti „da ih kolju kao nevjernike“. Saborci su ih uspijevali zaštiti, ali je to proizvelo iznimnu frustraciju tih boraca, mahom dobrovoljaca od prvog dana rata, koji su zatim u velikom broju tražili demobilizaciju i napuštali vojsku.

Tako su brojne jedinice oslabljene za desetine dobrih boraca, a međunacionalni odnosi u mješovitim sredinama su bili narušeni. Komande su izvještavale o tome nadređene instance. Služba vojne sigurnosti i SDB BiH su informirali državni vrh, ali nikad nisu poduzete konkretne mjere da se ova vrsta samovolje mudžahedina zaustavi. Tako da je logično zaključiti da je ovaj proces prećutno podržavan. Štaviše, praćen čitavim nizom aktivnosti u vojsci kojima je jačao vjerski uticaj.

Najozbiljnija posljedica prisustva i djelovanja mudžahedina je pravne prirode – zločini koje su oni počinili dali su argumente propagandi kojom se odgovornost Srbije za agresiju amortizirala razvijanjem teorija da su „zločine činile vojske na svim stranama“.

Odmah se zatim relativizirala i krivica agresora čije se osvajanje teritorije zasnivalo na zločinima, etničkom čišćenju i genocidu. Snimci ritualnih klanja zarobljenika su, naravno, dospjeli u svjetske medije i pravosudne institucije te je to postalo osnov za izjednačavanje strana u zločinu, iako su činjenice ukazivale da zločini snaga odbrane jesu činjeni, ali nisu bili dio planirane strategije kao u slučaju agresora.

Također, ubistva uglednih građana nemuslimana, kao npr. likvidacija dr. Veljka Sladojevića u Zenici, odnosno, Dragoljuba Popovića u Travniku uništavali su i ono krhko međunacionalno povjerenje koje je održavano profesionalnim ponašanjem pripadnika ARBiH i civilnih vlasti u gradskim sredinama. Akcijama mudžahedina šteta je nepopravljivo pričinjena.

Kada je došlo vrijeme za procesuiranje, počinioci zločina već odavno nisu bili u BiH niti dostupni sudovima. Naime, vrlo brzo nakon rata islamski borci su većinom sami ili uz „nagovor“ vlasti u Sarajevu, koje su bile pod pritiskom SAD, napustili zemlju već tokom 1996. godine. Za njihove zločine u narednim godinama suđeni su bosanski oficiri – Enver Hadžihasanović, Rasim Delić, Amir Kubura, a proces još nije okončan Sakibu Mahmuljinu. I to ne za direktno sudjelovanje, naređivanje ili zataškavanje, nego prema institutu - komandne odgovornosti. Pred Tribunalom u Hagu bilo je nemoguće dokazati nepostojanje efektivne komande i kontrole nad jedinicom El mudžahid, a što je bilo notorna činjenica.

Kako je već rečeno, kontrolu nad njima eventualno je mogao imati Alija Izetbegović i još poneko iz njegovog najužeg kruga, ali sa te strane nikad nije poduzeta efikasna akcija vojničkog pretpočinjavanja El mudžahida Generalštabu ARBiH ili komandama korpusa. Sud se naime rukovodio dokumentima koji su potvrđivali da je odred El mudžahid naredbom Rasima Delića, tada načelnika Generalštaba ARBiH, a po odluci Predsjedništva Republike BiH, od 13.8.1993. godine i formalno bio u sastavu ARBiH / 3.korpusa (Zenica). Nadalje, niz dokumenata dokazivalo je da je odred bio naslonjen na logistiku bh. vojske i da je ipak postojala komunikacija komandi ARBiH sa Odredom čime je komandna odgovornost dokazana, a oficiri presuđeni.

Kompletan tekst pročitajte OVDJE.